niedziela, 3 marca 2013

Na tatarskim szlaku - Kruszyniany

   "...pośród drzew olbrzymich i złotych kwiatów dziewanny stoi w Kruszynianach staropolski meczet. Dziwne jest nawet skojarzenie owych dwóch słów i to, że w tym pejzażu bez reszty naszym ojczystym, znalazła się budowla zwieńczona złotymi półksiężycami". W ten oto sposób, przed prawie pięćdziesięciu laty o meczecie w Kruszynianach napisał profesor Wiktor Zin.
    Niewątpliwie, ta polska wieś, położona wśród malowniczych łąk, lasów i wzniesień, tuż przy granicy z Białorusią jest wyjątkowa. Na tę wyjątkowość składającą się nie tylko z przepięknych krajobrazów, lecz przede wszystkim łączy się z niezwykłą historią osadnictwa Tatarów na Podlasiu. 
    Jak niesie przepiękna legenda Kruszyniany wraz z pobliskimi wsiami Nietupy i Łużany zostały nadane pułkownikowi Samuelowi Murzie Krzeczowskiemu, Tatarowi litewskiemu, który w 1683 roku, w przegranej przez Polaków bitwie pod Parkanami miał uratować życie królowi Janowi III Sobieskiemu. Również jak głosi tradycja Jan III Sobieski miał jeszcze raz odwiedzać Krzeczowskiego w Kruszynianach. Otóż w roku 1689, król polski udając się na obrady sejmu w Grodnie miał przybyć do majątku Krzeczowskiego. Podobno, potomkowie pułkownika Krzeczowksiego mieli jeszcze do XIX wieku z wielką pieczołowitością przetrzymywać krzesło, na którym siedział Sobieski. Tyle na ten temat mówią legendy. Dziś nie ma śladu ani po krześle, ani też po dworze. 
   Jednak o osadnictwie tatarskim w Kruszynianach oraz kilku innych okolicznych wsiach można mówić od roku 1677, bowiem wtedy to, na mocy dekretu królewskiego, a także konstytucji sejmu ekstraordynaryjnego warszawskiego Tatarów przyjęto na służbę i żołd królewski. W ramach wypłaty zaległego wiktu żołnierskiego, od 1679 roku dzięki staraniom króla Sobieskiego zaczęto Tatarów osadzać w ekonomiach królewskich: brzeskiej, grodzieńskiej i kobryńskiej. Dnia 12 marca 1679 roku Samuel Mirza Krzeczowski podniesiony do rangi pułkownika, z mocy przywileju króla Jana III Sobieskiego otrzymał dobra w Kruszynianach. Wraz z nim osiadło 45 rodzin tatarskich. 
    Wkrótce dobra te stały się ważnym ośrodkiem tatarskiego życia intelektualnego oraz religijnego. W Kruszynianach powstawały tzw. kitaby (z arab. kitab – księga), czyli rękopiśmienne księgi o treści religijno-obyczajowej. Chlubą Tatarów z Kruszynian jest jeden z najstarszych na ziemiach polskich kitabów, który sporządził w 1792 roku tatarski kopista Jusuf Heliaszewicz.


    Wraz z rozwojem osadnictwa tatarskiego w Kruszynianach wzniesiony został meczet oraz założono mizar, czyli cmentarz muzułmański. Jak głosi tradycja, świątynię miał ufundować ostatni z rodu Krzeczowskich, a więc mniej więcej w drugiej połowie XVIII wieku. Świątynia z zewnątrz w zasadzie niewiele się różni od drewnianych kościołów, cerkwi czy synagog. Meczet powstał na rzucie prostokąta. Dach uwieńczony jest dwoma minaretami wieżowymi wraz z oknami oraz jednym minaretem sygnaturkowym bez okien, na szczytach których dumnie połyskują półksiężyce. Pod koniec II wojny światowej - w 1944 roku w meczet trafiła bomba, która na szczęście nie wybuchła. Jednak wyposażenie meczetu miało dużo mniej szczęścia. Świątynię przez pewien okres Niemcy zamienili w szpital polowy, zaś wraz z wycofującym się niemieckim okupantem część sprzętów, dywanów i mebli została zagrabiona. Do środka meczetu widzie dwoje drzwi. Jedne prowadzą do sali męskiej, gdzie znajdują się mihrab - nisza w ścianie, która wskazuje Mekkę, mimbar, czyli kazalnica, zaś drugie drzwi prowadzą do tzw. babińca, czyli sali w której modlą się kobiety.


    Idąc wzdłuż muru okalającego meczet można dojść do mizaru. Pośród smukłych sosen, na niewielkim wzniesieniu znajdują się charakterystyczne tatarskie mogiły, w formie kamieni, które z czasem zastąpiły nagrobki w formie płyt nagrobnych czy stel. Na mizarze Tatarów chowano już od XVIII wieku. Jeden z najstarszych nagrobków pochodzić ma z 1744 roku. 
   Niewątpliwie wyróżniającym się elementem na mizarze jest alfabet arabski, w którym najczęściej zapisywano fragmenty z Koranu, a także półksiężyce. Jednak najwięcej inskrypcji jest sporządzonych cyrylicą oraz alfabetem łacińskim. Inskrypcje sporządzane cyrylicą są pozostałością po zaborczej polityce Rosjan, którzy zakazali Tatarom posługiwać się językiem polskim. Mizar otoczony jest niewielkim murem z ułożonych kamieni polnych.





Brak komentarzy:

Prześlij komentarz